آداب و رسوم مردم زنجان در روز چهارشنبه سوری ، آداب و رسوم چهارشنبه سوری زنجان، آداب و رسوم چهارشنبه سوری مردم زنجان،تحقیق در مورد اداب و رسوم زنجان در روز چهارشنبه سوری،
در پژوهش حاضر سعی شده که تمامی استان های ایران از نظر آداب و رسوم و همچنین مراسم چهارشنبه سوری پوشش داده شود.
مقدمه:
یکی از آداب و رسوم کهن و قدیمی مردم ایران زمین، برگزاری جشن چهارشنبه سوری است.
چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز در آخرین سه شنبه سال خورشیدی با برافروختن آتش، پریدن از روی آن و مراسمی دیگر برگزار می شود.
چهارشنبه‌سوری رسم های مقدمه نوروز می‌باشد و مهمترین عنصرش آتش است و نامش هم از شعله‌های آتش برخاسته.
چرا که «سوری» به معنی سرخی است و هم از اینرو در بسیاری از نقاط «چهارشنبه سرخی» نامیده می‌شود.
جمع‌کردن هیزم، برپاکردن آتش، شادی‌های دسته‌جمعی و خواندن شعر
«زردی من از تو/ سرخی تو از من/ غم برو، شادی بیا/ محنت برو، روزی بیا» نزدیک‌ترین تصویر از چهارشنبه آخر سال است که خاطره‌اش برای همه ما با چند جمله مشابه تعریف می‌شود.
مردم زنجان نیز مثل اکثر نقاط سراسر کشور، در روز چهارشنبه سوری رسم و رسوماتی دارند که بعضی از این رسوم و رسومات مختص این دیار بوده ودر بسیاری از خانواده ها هنوز هم اجرا می شود.
آخیر چرشنبه
ادبیات شفاهی آذربایجان، چهارشنبه آخر سال را با عناصر اربعه نامگذاری کرده است که بعضاً با اسامی دیگری نیز شناخته می‌شوند.
رسم بر این بود که تمامی چهارشنبه‌های اسفندماه جشن گرفته شود و هرکدام از این چهارشنبه‌ها نیز دارای اسم خاصی بود.
به این ترتیب که:
• چهارشنبه اول اسفند «یئکه چهارشنبه»
• چهارشنبه دوم اسفند «قودوق چهارشنبه»
• چهارشنبه سوم «کوله چهارشنبه»
• و چهارشنبه چهارم که همان چهارشنبه سوری است با نام «ایل آخر چهارشنبه» نامیده می شد.
در چهارشنبه اول اسفند، مردم بالای پشت بام می رفتند و جلوی ناودان‌ها، عدس، گندم یا نخود که آن را نمادی از برکت می‌دانستند، می‌ریختند.
افراد خانواده با پایین‌آمدن از پشت‌بام، دور سفره‌ای که میوه هفت‌مغز در آن چیده شده‌بود، جمع می‌شدند و به شادمانی می‌پرداختند و از این سفره برکت می‌گرفتند.
مردم همواره سعی می‌کردند تا چهارشنبه را با خوبی و خوشی سپری کنند و پس از آن خود را برای فرارسیدن نوروز آماده می‌کردند.
آنچه به عنوان مراسم و آئین چهارشنبه سوری در نزد زنجانی ها رایج است، مربوط به همین چهارشنبه چهارم است.
در این روز بر پشت بام منازل و یا حیاط خانه‌ها آتش افروخته می‌شود و اهل منزل با خواندن:
«آتیل ماتیل چرشنبه/بختیم آچیل چرشنبه» از روی آن می‌پرند.
رسم آتش روشن‌کردن
شب چهارشنبه سوری در پشت‌بام‌ها، آتش روشن می‌کردند و هنگام پریدن از روی آن ترانه “آتیل باتیل …” را می‌خواندند.
مردم زنجان به رسم قدیم همچنان بعضی از این مراسم را اجرا می‌کنند اما بعضی از آنها به دست فراموشی سپرده شده است.
از ترانه های خوانده شده در این روز می توان به این شعر اشاره کرد:
- آتیل ماتیل چرشنبه
- بختیم آچیل چرشنبه
- آغریم اوغروم تؤکولسون
- اودا توشوب کول اولسون
- یانسین اَلُو ساچیلسین
- منیم بختیم آچیلسین
- آغیرلیغیم، اوغورلوغوم گِئت
- قادا بالام، یورقونلوقوم گِئت
یا با پریدن از روی آتش اشعار خاصی می خواندند.
آنها می‌گفتند:
« منیم ساریلیغیم سنون، سنون قیرمیزلغون منیم» یعنی ناراحتی من مال تو، تمام صفا و خوشی تو مال من،
همچنین می‌گویند:
« آغرلیغیم، بیغیر لیغیم، دیش آغریم، باش آغریم بوردا قالسون» یعنی کابوس و ناراحتی من، دندان‌درد و سردرد من در این‌جا ماندگار شد. آداب و رسوم مردم زنجان در روز چهارشنبه سوری
شام چهارشنبه سوری و دیدار با بزرگ فامیل
در شب چهارشنبه سوري معمولاً خانواده‌ها به همراه برنج، خورشتي بنام «شش‌انداز» درست مي كنند كه تركيبي است كه از روغن، پیاز،خرما، كشمش، گردو، تخم‌مرغ وشیره انگور است کنار شیش انداز، رشته پلو يا زعفران پلو ( بسته به استطاعت خانواده) پخته مي‌شود .
يكي از دلايلي كه مردم براي مصرف این غذا،طب گرم آن است که به خاطر شرایط اب و هوایی سرد زنجان طبخ می شود.
پس از صرف شام، شادباش گفتن و سر زدن به خانه بزرگ فامیل همه به يكديگر عيد را با گفتن جمله « چرشنبه بايراميز مبارك اولسون» تبريك مي‌گويند.
چیدن سفره چهارشنبه سوری
چیدن سفره چهارشنبه سوری رسمی است که از قدیم الایام تاکنون رواج داشته است و برخی به آن هفت سین چهارشنبه سوری گفته اند. آینه، قرآن، آب، شمع، سیر، سماغ، سرکه، سنجد و سکه، تخم مرغ رنگ کرده،
انواع سبزه هایی که بیشتر توسط خود خانم ها از قبل کاشته و مخلوطی از برخی خشکبار در سفره چهارشنبه سوری چیده می شوند.
البته در قدیم به جای سفره ، از “مَجمِی” که همان سینی بزرگ است استفاده می کرده اند و اکنون نیز در برخی خانه ها استفاده از مجمی برای برای چیدن سفره هفت سین چهارشنبه سوری رایج است.
هدیه بردن به دختران مراسم «طاباق آپاردی» (طبق کشان)
در برخی مناطق روستایی زنجان بعد از ظهر آخرین سه شنبه سال یا شب چهارشنبه سوری،
خانواده داماد برای تبریک پیشاپیش عید به خانه عروس می‌روند و هدایای را هم پیشکش می‌کند که به این رسم “بایراملیق یا بایرام پایی “ می‌گویند.
مراسم «طاباق آپاردی» (طبق کشان) از دیگر رسوم این روز است.
بر اساس این رسم از طرف خانواده داماد «مجمعی» یا خوانچه که «خنچا» گفته می‌شود، مشتمل بر هدایایی برای تازه عروس و نزدیکان او فرستاده می‌شود.
هدایای خریداری شده را در سینی بزرگی قرار می‌دهند و روی آنرا با پارچه‌های رنگی تزیین می‌کنند.
این هدایا معمولا شامل پارچه، طلا، لباس‌های نو، سفره هفت سین، آجیل مخصوص، انواع میوه و آینه و شمعدان هستند که به عنوان بایراملیق (عیدی) به خانه عروس برده می‌شود.
در بعضی از خانواده‌ها رسم است که پدر و مادر عروس در اولین چهارشنبه سوری زندگی مشترک دختر خود، غذای مخصوص این روز را تهیه می‌کنند و به همراه آجیل و هدایایی به خانه دخترشان می‌فرستند.
این رسم با فوت پدر یا مادر دختر، بر دوش برادر و یا بزرگ دیگری از فامیل قرار می‌گیرد و ادامه می‌یابد.
««شال آتما» یا «شال سالاما» » (شال انداختن)
در قدیم رسم بوده است که کودکان و پسران نوجوان در شب چهارشنبه سوری کمربند‌های پارچه‌ای یا دستمال خود را از روشنایی بام‌ها و یا پنجره همسایه یا اقوام خود آویزان می‌کردند که به آن
««شال آتما» یا «شال سالاما» » (شال انداختن) گفته می‌شد.
صاحبخانه که منتظر آویختن چنین شال‌هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده، در گوشه شال می‌ریزند و گره‌ای بر آن زده، و می گفت:
“چک الله مطلبین وئرسین …” یعنی :
“بکش؛ خداوند مرادت را بدهد” . با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می‌سازند که هدیه سوری آماده‌است.
آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد٬آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فالش اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است،
اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کسرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی بود.
همچنین جوانانی که به دختر خانواده‌ای علاقمند بودند و آرزوی وصلت با وی را داشتند، به خانه دختر می‌رفتند و پس از معرفی خود، دستمال می‌انداختند و آنچه که به دستمال یا کمربند آنان بسته می‌شد را به جواب مثبت یا منفی تعبیر می‌کردند.
انداختن چوب کبریت در گهواره
خانم ها گهواره ای با خود در چهارشنبه آخر سال می آوردند.
گهواره آویزان شده که تکان می خورد از بالای آن یک قطعه چوب کبریت می انداختند.
اگر قطعه چوب داخل آن می افتاد، نشانگر این موضوع بود که آن خانم در آن سال بچه دار خواهد شد.
این مراسم تا دمادم عصر روز چهارشنبه با پختن آش چهارشنبه ادامه داشت و از سر چاه آب با خود به خانه می آوردند که به آن آب چهارشنبه می گفتند.
باز کردن گره لباس دختران
مردم زنجان در چهار شنبه آخر سال دخترانی را که می خواستند زود شوهر دهند به آب انبار می بردند و هفت گره بر لباس آنها می زدند و پسران نابالغ باید آنها را باز می کردند.
سپری کردن زمان در کنار رودخانه
مردم زنجان، صبح چهارشنبه خود را در کنار رودخانه سپری می کردند و اعتقاد داشتند، علاوه بر آتش، آب نیز به خاطر خاصیت پاکی و زلالی، همه بدی ها را از بین می برد.
مردم زنجان در صبح چهارشنبه، دسته دسته به سمت رودخانه زنجان رود، می‌رفتند و در راه شعرهایی چون« گل گئدک چای باشینا، من آتیلیم، بختیم آچیلسین» را می‌خواندند.
پس از رسیدن به رودخانه، از روی آب می پریدند، آب می‌نوشیدند و روی هم آب می‌پاشیدند.
در زمان برگشتن نیز کوزه‌هایشان را از آب پر می‌کردند و به خانه می‌آوردند و از آن به کسانی که نتوانسته بودند در آنجا حاضر شوند، می‌دادند و به در و دیوارهای خانه و حیاط می‌پاشیدند تا پاکی آن همه جا را فرا بگیرد. آداب و رسوم مردم زنجان در روز چهارشنبه سوری
قیچی کردن آب
یکی از این سنت های قدیمی و جالب که در شهر توسط خانم ها برگزار می شد،” قیچی کردن آب” نام داشت.
در این مراسم اول صبح روز چهارشنبه سوری خانم ها دسته جمعی به باغ خانلارباغی یا به سر چاه (یکی از نقاط شهر) زنجان می رفتند. در آنجا آب را قیچی می کردند.
آب را قیچی کردن در واقع نوعی نماد جدا شدن و بریدن هرگونه سختی و مشکلات و هرگونه بیماری از تن خود و نزدیکان بود.
کلید گره گشا (فال گوشی)
مراسم فال کلید یکی دیگر از آداب زنجانی ها در گذشته بود که در دو نوبت انجام می گرفت.
یکی شب چهارشنبه سوری که خود به تنهایی دارای مراسم جداگانه و باشکوهی بود و دیگری در شب عید.
دختران دم بخت، زنان بیوه و سایر افراد عامی در حالی که کلیدی را زیر پای راست خود قرار می دادند.پشت در ورودی مشرف به کوچه و معابر، در سکوت محض قرار می گرفتند و نیتی می کردند.
قلوب آنان هم آهنگ با صدای پای اولین عابر شروع به طپش می کرد، زیرا معتقدند که هر چه عابر پشت در منزل آنها بر زبان جاری سازد در سرنوشت آنان تاثیر کلی خواهد داشت. آداب و رسوم چهارشنبه سوری زنجان
چند رسم دیگر
در چهارشنبه آخر سال شروع به بیطار کردن حیوانات و زدن پشم آنها می کنند.
به حمام رفته و مشغول آبتنی می شوند.
شاخهای قوچها را با پارچه های قرمز رنگ می ندند.
قبل از طلوع آفتاب از روی آب می پرند.
شمعی که کاملا نسوخته را خاموش نمی کنند.
قبل از غروب آفتاب چراغها را روشن می کنند.
کنار زنی که وضع حمل کرده نمی روند.
شب زود نمی خوابند.
از دیوار خانه دیگ می آوزند.
تازه گذشتگان را به یاد می آورند و با دعاهای خود آنها را یاد می کنند.
مطالب دیگر:
چهارشنبه سوری در اردبیل
چهارشنبه سوری در تبریز
چهارشنبه سوری در ارومیه
منبع : KelaseDarsi.ir