آداب و رسوم مردم تهران در روز چهارشنبه سوری ، اداب و رسوم چهارشنبه سوری در تهران ، تحقیق در مورد آداب و رسوم مردم تهران در روز چهارشنبه سوری
در پژوهش حاضر سعی شده که تمامی استان های ایران از نظر آداب و رسوم و همچنین مراسم چهارشنبه سوری پوشش داده شود.
مقدمه:
یکی از آداب و رسوم کهن و قدیمی مردم ایران زمین، برگزاری جشن چهارشنبه سوری است.
چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز در آخرین سه شنبه سال خورشیدی با برافروختن آتش، پریدن از روی آن و مراسمی دیگر برگزار می شود.
چهارشنبه‌سوری رسم های مقدمه نوروز می‌باشد و مهمترین عنصرش آتش است و نامش هم از شعله‌های آتش برخاسته.
چرا که «سوری» به معنی سرخی است و هم از اینرو در بسیاری از نقاط «چهارشنبه سرخی» نامیده می‌شود.
حسام الدین مهدوی در کتاب « جشن ها و آیین های ایرانی» در مورد چهارشنبه سوری می‌نویسد:
«بر روی چهار و چهارشنبه پژوهش‌هایی انجام گرفته چه آن که عدد ۴، اصل و ریشه حیات تلقی می‌شود.
چهار نمایانگر چهار عنصر باد، خاک، آب و آتش که عوامل ایجاد طبیعت هستند؛ می باشد.
پس نخستین چهارشنبه اسفند به باد تعلق دارد،
دومین چهارشنبه به خاک،
سومین چهارشنبه به آب و بالاخره چهارمین چهارشنبه را مخصوص آتش دانسته اند.
با توجه به اهمیت چهار عنصر و همچنین اهمیت آتش در واقع چهارشنبه سوری می‌تواند تداخل اهمیت عدد چهار و عنصر آتش باشد.»
بته و بته افروزی
در تمام روزهای سال برای مصارف نانوایی‌ها و … بته به تهران آورده می‌شد، اما در این روز به دلیل بته افروزی، حداقل دو برابر بته وارد تهران می‌شد.
به تدریج که آفتاب می‌رفت بته‌ها در صحن خانه‌ها و یا در کوچه‌ها و زیرگذرها به صورت خط مستقیم ردیف می‌شد.
اولین کبریتی که به یک بته زده می شد بقیه نیز روشن می شد و مردم به ترتیب ایستاده و منتظر پریدن از روی آن بودند و با هر پرش
«زردی من از تو، سرخی تو از من» را به زبان می آوردند.
یکسری عقاید در بته افروزی در آن روزها رواج داشت از جمله آن که مثلا اگر آتش بته، لباس یکی را می سوزاند یعنی آن که دشمن بر او غلبه می‌کند.
اگر بته کسی سر و صدا می‌کرد اگر مرد بود به کسب و کار دلخواه و اگر زن بود به اولاد می رسید.
اگر پای کسی در برخورد به کپه ای از بته ها شعله هایش پراکنده می شد زندگی اش با غم گره می‌خورد و زنان آبستن عقیده داشتند که با چوبی که در آتش می سوزد، پلیدی‌ها و وقایع ناگوار از فرزندشان دور می‌شود.
رفتن به نقاره‌خانه
رفتن به نقاره‌خانه هم از رسم‌های مردم تهران قدیم در شب چهارشنبه‌سوری بوده است. :
«مردم تهران تا چند سال پیش، از سر در نقاره‌خانه بالا می‌رفتند، کوزه‌ای آب‌ندیده با خود می‌بردند و از آنجا به زمین می‌افکندند و می‌شکستند.
کسانی که به آنجا دسترسی نداشتند از بام خویش کوزه را می‌افکندند و عقیده داشتند که این کار قضا و بلا را تمام سال از آنها دور می‌کند.
خالی‌کردن آب حوض
یکی از رسوم آن بود که زن‌های تهرانی از یکی دو روز مانده به چهارشنبه سوری آب‌های حوض و حوضچه‌های خانه را خالی کرده
و پس از آن کمی سرکه و ذغال درون حوض می‌پاشیدند و آب حوض‌کش را خبر می‌کردند و یا اینکه دسته جمعی با زنان همسایه آب‌ها را به نیت بیرون ریختن سیاهی و چرک دلی از خانواده به جوی می‌ریختند،
سپس یک حبه نقل یا نبات در حوضچه انداخته و آن را پر از آب می‌کردند و کسی تا در رفتن توپ سال نو (در آن روزگار تحویل سال جدید با شلیک کردن توپ مشخص می‌شد) حق دست زدن به آب را نداشت.
خریدن کوزه نو
از دیگر رسوم این شب، خریدن کوزه جدید بود. بدین ترتیب که زن خانه باید تا پیش از ظهر روز سه‌شنبه کوزه جدیدی را بخرد و داخل آن را آب کند و روی طاقچه بگذارد.
برخی هم رسم داشتند ابتدا کوزه کهنه را از بالای در نقاره‌خانه ( برجک سر در دروازه ارگ) پایین انداخته و شکسته شود و آن هنگام کوزه جدید بخرد.
آب دباغخانه
نخستین کار در بعدازظهر سه شنبه آخر سال این بود که دختران دم بخت روانه دباغخانه شوند و هر کدام از آب دباغخانه در کوزه یا بطری شیشه‌ای بریزند؛
با یکدیگر حرکت کرده، از بدی ها صحبت کنند تا از دباغخانه خارج شوند و مادامی که وارد خانه میشوند با کسی صحبت نمی‌کردند و فقط آب دباغخانه ای که با خود به همراه آورده بودند برای رفع بلا به کلون در، پاشنه‌ها و چهار طرف خانه می‌پاشیدند.
آجیل شب چهارشنبه سوری
این آجیل را مردان در شب با خود به خانه می‌آوردند که شامل کشمش، نخودچی، توت، انجیر، خرماخرک ( نوعی خرمای زرد رنگ)، قیسی و باسلق بود که معتقد بودند این آجیل هفت خوراک، دارای یمن و شگون است.
قلیاب سرکه
زنان در بعدازظهر شب چهارشنبه سوری هفت دختر بچه را باید یک جا جمع می‌کردند و یکی یکی به نوبت پشت هاون نشسته و قلیاب‌ها ( نوعی گیاه است که در گذشته از آن برای باطل کردن جادو و طلسم استفاده می شده و امروزه نیز مورد استفاده قرار می گیرد) را بکوبند،
سپس آن را هفت قسمت، هر قسمت را جلوی یکی گذاشته تا هر کدام قلیاب را برداشته و در کاسه‌ای مملو از سرکه بریزند و با قاشق چوبی به هم زده و سپس خانم خانه تا آفتاب از میان نرفته مقداری از آن را به چهار گوشه اطاق بپاشاند و بقیه را نیز در جایی بگذارد و زمانی که نیاز داشت برای رفع بلا از آن استفاده کند. آداب و رسوم مردم تهران در روز چهارشنبه سوری
حاجت خواستن از توپ مروارید
از رسوم چهارشنبه سوری این شهر، حاجت خواستن از توپ مروارید است.
توپ مروارید در واقع توپ نظامی بزرگی است که در میدان ارگ قدیم قرار داشته و امروزه جلوی ساختمان شماره هفت وزارت امورخارجه قرار دارد.
این توپ در فرهنگ عامیانه دارای اهمیت بسیاری است؛ به طوری که شکل خرافه گونه‌ای گرفته است.
مردم برای گرفتن حاجت به آن دخیل می‌بستند؛ به خصوص شب‌های چهارشنبه سوری و شب‌های قدر.
آتش افروز
نمایش‌دهندگان آخرین سه شنبه سال، آتش افروزها بودند و تنها در سه شنبه ظاهر می‌شدند و تا سال دیگر دیده نمی‌شدند.
آن ها لباسی قرمز بر تن داشتند با کلاهی منگوله‌دار و زنگوله‌هایی که به سرآستین‌هایشان آویخته بود؛ همراه خود قوطی نفت و مشعلی که با بستن کهنه بر سر مفتول درست شده بود، همراه داشتند.
آن ها دور کوچه و محله‌ها راه می‌افتادند و جلوی هر جمع سر مشعل افروخته را در دهان برده و پس از لحظاتی در حالی که شعله آن خاموش نشده بود، از دهان خارج می‌کردند و باعث سرور و شعف کودکان می‌شدند.
غول بیابان
افرادی مانند حاجی فیروز و آتش افروز بودند که مختص سرگرمی این روز به حساب می‌آمدند.
این افراد برای خود قیافه‌های وحشتناکی درست می‌کردند و نیم تنه‌ای از پوست ببر یا پلنگ می‌پوشیدند و کلاهی شاخ دار بر سر می‌کردند و چوب زمختی هم در دستانشان بود؛
با پای برهنه و هیبتی ترسناک در اماکن شلوغ مانند قهوه خانه، بازار و … معرکه راه می انداختند و از مردم پول می‌گرفتند.
فال گوش
یکی از رسوم این شب، فال گوش ایستادن و یواشکی صحبت رهگذران را گوش دادن بود که بر این باور بودند از این طریق سرنوشت و آینده سال جدید مشخص می شود.
زنان و مردان در این شب بعد از غروب سر پیچ کوچه‌ها، پشت در خانه‌ها، بالای پشت بام‌ها استراق سمع می‌کردند؛
مثلا اگر کسی در مورد پول صحبت می‌کرد، می‌گفتند سال آینده، سال رزق و روزی، کسب و کار و ثروت است؛
اگر کسی از بدبختی ناله می‌کرد، می‌گفتند سال آینده خبر از غم و ناله و مرگ است و..
قاشق زنی
از دیگر کارهای این شب، قاشق زنی دختران جوان بود.
هنگامی‌که دو سه ساعتی از تاریکی می‌گذشت و تردد در کوچه‌ها کم می شد، دختران چادر بر سر کرده و همراه پیاله مسی و قاشق چوبی که صدای بم داشت،
به پشت در خانه‌ها می‌رفتند و به زدن قاشق به لب پیاله‌ها می پرداختند؛ منتظر می ماندند که ساکنان آن خانه چیزی در پیاله‌هایش بگذارند، مانند سکه، قند، نبات، شیرینی.
در این قاشق زنی‌ها دل بسیاری از مردان در گرو دل دخترکانی باقی می‌ماند و چه بسا که قاشق زنی سبب شروع و تجدید دیدار و در نهایت خواستگاری و ازدواج می شد.
چهارشنبه‌سوری در ورامین
در ورامین رسم بود اکثر مردم از بیابان علف و هیزم جمع کنند و به خانه‌ها ببرند آنها را آتش بزنند و از روی آن بپرند.
آنها ظرفی از آب را نیز پایین، بین و گاهی بالای کپّه‌های آتش در جهت قبله قرار می دادند.
در داوودآباد ورامین کپّه‌های آتش را رو به قبله قرار می‌دادند و سه دفعه از روی آتش می‌پریدند.
«توپ انداختن یا توپ‌زدن»
همچنین جوان‌ها گلوله‌های نخی آماده می‌کردند و آن را آتش می‌زدند و بعد به سوی آسمان پرتاب می‌کردند.
به این کار «توپ انداختن یا توپ‌زدن» می گفتند.
جوانان همچنین با انداختن شالی از سقف خانه‌ها رسم شال‌اندازی را به جا می‌آوردند.
مردم شهرستان ورامین حتماً در این شب، باید غذایی می‌خوردند که در آن سبزی باشد؛ سبزی پلو با ماهی (دودی)، برنج و خورشت اسفناج.
آنها سبزی‌های بیابانی مثل غاری‌یاقی، سلیمک، زلف عروسک، ترشک و … را از بیابان جمع‌آوری می‌کردند و داخل برنج می‌ریختند و سبزی پلو می‌پختند.
در روستای محمدآباد، کوزه ای را آب می‌کردند و آن را از پشت بام به پایین پرت می‌کردند تا بشکند.
رسوم چهارشنبه‌سوری در دماوند
آیین چهارشنبه‌سوری در شهر دماوند با آتش‌افروزی همراه بوده‌است.
قاشق‌زنی و فال‌گوش ایستادن هم از رسم‌های مردم این شهر بوده که به آنها «کَتِره تَک تَک» و «گوشَ دارَه» می‌گفتند. آداب و رسوم مردم تهران در روز چهارشنبه سوری
مطالب دیگر:
آداب و رسوم مردم یزد در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم سمنان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم قم در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم قزوین در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم اصفهان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم مرکزی اراک در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم البرز کرج در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم سیستان بلوچستان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم فارس شیراز در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم خوزستان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم هرمزگان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم بوشهر در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم خراسان رضوی در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی بیرجند در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم خراسان شمالی بجنورد در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم گلستان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم مازندران در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم گیلان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم کرمان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم کهگیلویه در روز چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری در همدان
چهارشنبه سوری در کرمانشاه
چهارشنبه سوری در کردستان
چهارشنبه سوری در تبریز
منبع : KelaseDarsi.ir