آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری ، آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایلام، تحقیق در مورد آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری
در پژوهش حاضر سعی شده که تمامی استان های ایران از نظر آداب و رسوم و همچنین مراسم چهارشنبه سوری پوشش داده شود.
مقدمه:
یکی از آداب و رسوم کهن و قدیمی مردم ایران زمین، برگزاری جشن چهارشنبه سوری است.
چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز در آخرین سه شنبه سال خورشیدی با برافروختن آتش، پریدن از روی آن و مراسمی دیگر برگزار می شود.
این جشن که چهارشنبه سوری نام دارد، در واقع نامش از دو کلمه ی “چهارشنبه” و “سوری” تشکیل شده است که چهارشنبه به معنی پنجمین روز هفته و سور در گویش کردی به معنای سرخ و آتشین است، که در کنار هم می شود چهارشنبه سرخ و آتشین!
جمع‌کردن هیزم، برپاکردن آتش، شادی‌های دسته‌جمعی و خواندن شعر «زردی من از تو/ سرخی تو از من/ غم برو، شادی بیا/ محنت برو، روزی بیا»
نزدیک‌ترین تصویر از چهارشنبه آخر سال است که خاطره‌اش برای همه ما با چند جمله مشابه تعریف می‌شود.
مردم استان نیز مثل اکثر نقاط سراسر کشور، در روز چهارشنبه سوری رسم و رسوماتی دارند که بعضی از این رسوم و رسومات مختص این دیار بوده ودر بسیاری از خانواده ها هنوز هم اجرا می شود.
آتش روشن کردن
افروختن آتش در ایلام مانند سایر نقاط کشور متداول است، اما تفاوت‌هایی نیز دارد.
در گذشته جوانان شهرها و روستاهای این استان به صحرا می‌رفتند هیزم و بوته جمع می‌کردند و آن را روی پشت‌بام‌ها و حیاطها می‌افروختند و از روی آنها می‌پریدند.
عده ای از مردان آنجا اخگرهایی از آتش را از روزنه های راهرو و اتاق به داخل می اندازند و براین باور هستند که اینکار مایه ی تحکیم بنیان خانواده و در ایجاد مهر و دوستی بین افراد بسیار موثر است.
آتش نوروزی آگر نوروزی
رسم دیگری هم در مناطق روستایی و عشایری ایلام رایج است که به آن «آگر نوروزی» یعنی آتش نوروزی می‌گویند.
این مراسم بعد از غروب آفتاب آغاز می‌شود و به تعداد اعضای خانواده آتش روشن می‌کنند.
البته باید گفت که مراسم آگری نوروز در نقاط مختلف کردنشین کشور در روزهای دیگر برپا می‌شود.
پرتاب گلوله‌های آتشین
«در چهارشنبه‌سوری، رسم بر این است که زن، مرد و کودک از روی آتش بپرند و با گفتن
«زردی من از تو و سرخی تو از من» بیماری‌ها و ناراحتی‌های سال کهنه را به آتش بسپارند تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.
در گذشته‌های دور در ایلام، چنین رسم بود که در اغلب نقاط شهری و روستایی، هر خانواده‌ای، بوته‌های خار از پیش فراهم‌شده را روی بام یا در حیاط خانه آتش می‌زدند و بزرگ و کوچک، هر کدام سه بار از روی بوته‌های افروخته، می‌پریدند.
در بعضی نقاط روستایی، پسر بچه‌ها توپ‌های پارچه‌ای را که از قبل تهیه کرده‌اند به سر چوب می‌بندند و آنها را به نفت آغشته و بعد از آتش‌زدن آن را به آسمان پرتاب می‌کنند.
همچنین اغلب در مناطق روستایی، اگر خانواده‌ای عزادار باشد، به احترامشان از هر طرف از خانه آنها تا ۱۰ خانه آتش روشن نمی‌کنند.
کوزه شکستن
در روستاهای استان این رسم به این شکل برگزار می‌شد که در غروب چند سکه رایج کشور (نماد تنگدستی) در کوزه سفالینی که آب ندیده می‌گذاشتنند انداخته و هر یک از اعضای خانواده یکبار کوزه رادور سر خود می‌چرخاند و بر این باور هستند که با این کار بلا از اهالی خانه دور می شود.
و نفر آخر آن را به بالای پشت بام برده و به کوچه می‌اندازد.
آجیل‌خوری
بعد از پایان پریدن از روی آتش و شکستن کوزه مرحله بعدی مراسم را برگزار می کردند.
این کار به «آجیل‌خوری» معروف و ترکیبی از انجیر، کشمش، خرما، توت خشک، فندق و پسته بود.
خورد و خوراک چهارشنبه سوری و دیدار با بزرگ فامیل
پختن غذاهای متنوع و خوردن تخمه و آجیل سنتی شامل مغز تخم هندوانه و کدو و پسته و بادام و اعتقاد دارند که هر کس از این آجیل بخورد مهربان می شود و رفتار مناسبی با دیگران خواهد داشت.
در پایان شب همراه با نقل خاطرات و داستان‌های گذشته توسط بزرگان از جمله آداب و رسوم دیگرچهارشنبه سوری است.
پس از صرف شام، شادباش گفتن و سر زدن به خانه بزرگ فامیل همه به يكديگر عيد را تبريك مي‌گويند.
اسپند دود کردن
در بعضی خانه‌ها رسم بر این است که اسپندی دود کرده، در دو طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه ازچشم حسود و بیگانه در امان باشد .
فالگوش ایستادن
فالگوش ایستادن نیز از دیگر رسوم شب چهارشنبه‌سوری بوده که در این شب حاجت مندان به خصوص دختران دم بخت به شکل ناشناس،
سر کوچه‌ها یا چهارراه‌ها می‌ایستادند و به صحبت‌های عابران گوش می‌دادند و اولین سخن اولین رهگذر را به نیت خود تعبیر می کردند. آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری
اجرای هه‌لپه‌رکی و بازی زره مشتکی
البته امروز بسیاری از آیین‌های مربوط به جشن شب چهارشنبه‌سوری کم‌کم فراموش شده و مردم دیگر مثل گذشته در اجرای آنها تلاش نمی‌کنند.
اجرای بازی زره مشتکی
یکی از رسم‌های تقریبا فراموش‌شده در مناطق کردنشین، اجرای بازی زره مشتکی بود.
مردم هنگام پریدن از آتش، دور آن حلقه می‌زدند و این بازی را انجام می‌دادند.
زره مشتکی یا همان گل یا پوچ شایع‌ترین بازی در مناطق کردنشین در شب چهارشنبه‌سوری و در کنار آتش بود. همچنین در میان کُردها رسم بر این است که در شب چهارشنبه‌سوری مردم به دور آتش هه‌لپه‌رکی (رقص محلی) می‌کنند.
فال کوزه و دیگر رسم‌ها
فال کوزه ویژه چهارشنبه‌سوری در ایلام مرسوم است. فال کوزه جالب‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین مراسم چهارشنبه‌سوری است. در این شب پس از آن‌که آتش‌بازی و آیین‌های دیگر پایان یافت، زنان و دختران دور هم جمع می‌شوند، به تفال می‌پردازند.
برای این منظور هر کس نشانه‌ای مانند انگشتر، سنجاق، گوشواره و انگشتانه را در کوزه آب می‌اندازد و طی مراسمی، شخصی آن نشانه‌ها را با خواندن شعری بیرون می‌آورد و به صاحب آن می‌دهد.
در این مرحله اگر شعر خوانده شده مفهومی مثبت داشت صاحب شیء آن را به فال نیک می‌گیرد.
رفتن به دباغ‌خانه
در برخی مناطق تا چندی پیش، زنان شهری به دباغ‌خانه می‌رفتند و مقداری از آب بدبوی آن را به دست و صورت خود می‌مالیدند.
حتی مقداری از این آب بدبو را به خانه برده و در گوشه و کنار اتاق‌ها و راهروها می‌پاشیدند؛ زیرا اعتقاد داشتند که کثیفی و پلیدی جز با پلیدی از بین نمی‌رود.
بیرون رفتن از خانه:
بیرون رفتن از خانه از مهم‌ترین و رایج‌ترین رسم‌های مربوط به این جشن در این استان است.
در این روز اگر هوا مساعد باشد برخی مردم دسته‌دسته به سوی دشت و صحرا می‌روند و همچنین رسم بر این بوده مردم هنگام برگشت به خانه، تعدادی سنگریزه (معمولا چهار عدد) جمع کرده و در حال حرکت از روی شانه‌های خود به پشت پرتاب کنند.
مراسم قاشق زنی:
در مراسم قاشق زنی، زن یا مرد، کودک یا بزرگ با پوشاندن سر و صورت خود به در خانه همسایه‌ها رفته و بدون آن که خود را معرفی کند یا صدایی از خود دربیاورد، هدیه خود را دریافت کرده و برمی‌گردد.
سر و صورت فرد باید با چادر سایه یا ملحفه‌ای بزرگ پوشانده شود تا هویت او مخفی باقی بماند.
هنگام تردد در محله هم باید به شکل ممتد با قاشق روی کاسه یا دیگ فلزی بزند و از خود سر و صدا ایجاد کند.
این سر و صدا به صاحبان خانه می‌فهماند که قاشق‌زن به خانه آنها آمده و هدیه خود را می‌خواهد.
این هدایا ممکن است شکلات، تنقلات و اسباب بازی برای کودکان باشد یا برای بزرگسالان پول نقد و آجیل ریخته شود.
شال‌اندازی
مراسم شال‌اندازی هم از رسومی است که در بیشتر مناطق کردنشین معمول اجرا می‌شد.
رسم چنین بود که بعد از مراسم آتش‌افروزی در چهارشنبه‌سوری،
جوانان به خانه خویشان و همسایگان بروند و دستمالی را از پنجره و در روستاها از پشت‌بام‌ها به درون حیاط آویزان کنند و صاحب‌خانه دستمال را از آجیل و میوه پر می‌کرد و می‌گفت:
«برکش، خدا مرادت را بدهد».
بخت‌گشایی
مراسم بخت‌گشایی شامل گره‌زدن دستمال یا چارقد بود؛ به این ترتیب که دختران دم‌بخت گره‌ای به دستمال یا چارقد خود می‌زدند و از اولین رهگذر می‌خواستند تا گره را بگشاید تا مشکل یا بخت‌شان باز شود.
مراسم فال‌گوشی
برای مراسم فال‌گوشی، فردی در مکانی که دیده نشود، می‌ایستاد و کلیدی زیر پای خود قرار می‌داد و به سخنان رهگذران گوش می‌داد و بنا به نیت خود، صحبت آنان را تفسیر می‌کرد.
در آن شخص به حرف های نخستین عابر گوش می کرد و اگر در صحبت های او کلمات پول، مال، وصال، عروسی، سفر، زیارت و کسب و کار بود، نشانه برآورده شدن آرزوها تعبیر می شد، در غیر اینصورت بد شانسی تلقی می شد. آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری
خانه تکانی
خانه تکانی و نظافت و شست و شوی وسایل به‌عنوان یکی از سنت‌های نیکو و مشترک مردم این استان با سایر مناطق ایران است که در آستانه نوروز به مناسبت نو شدن سال برای نظم دهی، نظافت و زینت محل زندگی و کوی و برزن انجام می‌شود
و مردم استان بر این باورند که با خانه تکانی غبار و آلودگی‌ها را از خود و محل زندگیشان می زدایند و به استقبال پاکیزگی و نوشدن همراه با بهار طبیعت می‌روند.
مطالب دیگر:
آداب و رسوم مردم کرمان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم کهگیلویه در روز چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری در همدان
چهارشنبه سوری در کرمانشاه
چهارشنبه سوری در کردستان
چهارشنبه سوری در تبریز
چهارشنبه سوری در ارومیه
چهارشنبه سوری در زنجان
چهارشنبه سوری در اردبیل
منبع : KelaseDarsi.ir